อาณาจักรสุโขทัย

พันเรื่องถิ่นแผ่นดินไทย 
โดย ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ และคณะ

อาณาจักรสุโขทัยมีพัฒนาการมาจากการเป็นชุมชนถลุงเหล็กที่มีความสำคัญมากว่า 2,500 ปี โดยมีแหล่งแร่เหล็กอยู่ที่บ้านวังหาด ต.ตลิ่งชัน อ.บ้านด่านลานหอย จ.สุโขทัย ในปัจจุบัน อันเป็นแหล่งต้นน้ำของลำน้ำแม่ลำพัน ที่ไหลผ่านเมืองเก่าสุโขทัย ไปสู่แม่น้ำยม ได้ค้นพบเครื่องประดับเงิน ทอง และสัมฤทธิ์ ตลอดจนดาบโบราณ สันนิษฐานได้ว่า ความมั่งคั่งของทรัพยากรธรรมชาติจำพวกแร่ธาตุ ได้ดึงดูดผู้คนให้มาอาศัย กลายเป็นชุมชนสุโขทัยในยุคแรก


ผู้ที่อพยพโยกย้ายไปมาค้าขายในบริเวณเมืองเก่าสุโขทัยในช่วงเวลานั้นคือ กลุ่มตระกูลลาว และตระกูลอื่นๆ ที่เคลื่อนไหวไปมาระหว่างสองฝั่งโขง สู่แม่น้ำน่าน และกระจายตัวลงสู่บริเวณแม่น้ำยม ที่บนเขาสมอแครง จ.พิษณุโลก ได้พบหลักฐานพระพุทรรูปแบบทวารวดีอีสาน ขณะเดียวกันได้พบเสมาหินแบบอีสานสลักภาพนูนต่ำ ที่ อ.นครไทย นับเป็นหลักฐานอย่างหนึ่งที่ทำให้เชื่อได้ว่า ผู้คนแถบพิษณุโลกและสุโขทัยในอดีตนั้น มีความสัมพันธ์กับลาวและอีสาน

การโยกย้ายไปมาค้าขายดังกล่าว ทำให้ชุมชนถลุงแร่เหล็กบนที่ลุ่มแม่น้ำลำพันดังกล่าวได้พัฒนากลายเป็นบ้านเป็นเมือง เป็นนครรัฐ ตลอดจนได้ขยายอำนาจทางการค้า และการปกครองออกไปอย่างกว้างไกล จนมีสถานะเป็นอาณาจักร ในสมัยของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช กษัตริย์องค์ที่ 3 แห่งราชวงศ์พระร่วง ด้วยทรงเป็นกษัตริย์นักรบที่ทรงปรีชาญาณ สามรถผนวกเมืองเหนือไปจรดที่หลวงพระบาง และเมืองใต้ไปจรดที่นครศรีธรรมราช เป็นอาทิ

ศิลาจารึกในหลักที่ 1 ของพ่อขุนรามคำแหงได้บันทึกไว้ว่า ในพุทธศตวรรษที่ 19 หลังการสิ้นพระชนม์ของพ่อขุนศรีนาวนำถุม (น้ำท่วม) “ขอมสมาดโขลญลำพง” ขุนนางขอมที่กรุงละโว้ (ลพบุรี) ส่งมากำกับดูแลกรุงสุโขทัย ได้ทำการยึดอำนาจ การณ์นั้นพ่อขุนผาเมืองเจ้าเมืองราด โอรสพ่อขุนศรีนาวนำถุม และพระสหายคือ พ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยาง ได้ร่วมกันขับไล่ขอมสมาดโขลญลำพง ภายหลังเมื่อมีชัยได้ทรงอภิเษกพ่อขุนบางกลางหาวให้เป็นกษัตริย์สุโขทัย

ครั้งนั้นพ่อขุนผาเมืองได้ถวายพระนาม “ศรีอินทรบดินทราทิตย์” พร้อมพระขรรค์ชัยศรี ซึ่งแต่เดิมเป็นของพระองค์เอง ที่ได้รับพระราชทานมาจากกษัตริย์ขอม ครั้งเสกสมรสกับพระธิดาของพระองค์ท่าน นับแต่นั้นมาพ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยางจึงได้ทรงครองราชย์ เป็นปฐมแห่งราชวงศ์พระร่วงครองกรุงสุโขทัย ในพระนามว่า “พ่อขุนศรีอินทราทิตย์” ส่วนพ่อขุนผาเมืองภายหลังต่อมาทรงหายไปจากหน้าประวัติศาสตร์ ทิ้งไว้ให้คนปัจจุบันได้สืบหากันต่อไปในอนาคต